ساجی یا بافندگی هنر بافتی است که در آن برای تولید پارچه، دو مجموعهٔ مجزا از نخها و رشتهها که تار و پود نامیده میشوند، در هم بافته شوند. رشتههای تار در قطعهٔ پارچه به صورت طولی، و رشتههای پود در عرض از این سو به آن سو میروند.
دانش نساجی در مورد الیاف و نخهای کاربردی در صنایع نساجی، پارچههای بافتهشده، منسوجات بیبافت، پوشاک، کاربردهای غبر پوشاک از تولیدات نساجی، روشهای تولیدی و کنترل کیفی مرتبط، به تحقیق میپردازد.
الیاف (فیبر یا فایبر) به معنی رشته است و چند کاربرد دارد:
نخ به رشتههای باریک و بلندی گفته میشود که با روشهای ریسندگی و از در کنار هم قرار گرفتن الیاف بوجود میآید و کاربردهای مختلف در صنایع نساجی دارد.نخ به دو نوع طبیعی و مصنوعی دسته بندی می شود.نخ طبیعی از الیاف گیاهی(مانند پنبه، کتان و کنف)و جانوری( پشم و...) و نخ مصنوعی از الیاف شیمیایی و محصول پتروشیمی ساخته می شود.
کاربردهای نخ در صنایع نساجی:
- دوخت: نخ جهت اتصال دو تکه پارچه بکار میرود.
- تولید پارچه: نخ جزو اصلی و عموماً تنها جز تشکیل دهنده پارچه است.
تقسیم بندی نخ از نظر جنس آن :
- طبیعی ( که از الیاف طبیعت گرفته میشود مثل پنبه، پشم و غیره )
- مصنوعی ( از الیافی که توسط بشر تولید میشود می ریسند مانند پلی استرو غیره )
- مخلوط ( از ترکیب کردن الیاف طبیعی و مصنوعی تولید می شوند )
پارچه لایهای نرمشپذیر است که از شبکهای از نخها و یا الیاف طبیعی یا مصنوعی تشکیل شدهاست. که نوع نخها و یا الیاف و ساختار و نحوه قرار گیری انها در کنار یکدیگر ساختمان پارچه و خصوصیات فیزیکی آن را بوجود میآورد. پارچه را از روشهای بافت تاری-پودی، بافت حلقوی(کشبافی یا قلاب بافی)، روشهای بی بافت، گره زدن تولید میشود.
پارچهها از نظر مواد بکار رفته انواع گوناگون دارند از جمله پنبهای(نخی)، پشمی، ابریشمی. غیره. به بخشی از بازار که پارچهفروشیها در آن قرار دارند بازار بزازها گفته میشود.
انواع پارچه
پارچههای شناخته شده در بازار سنتی ایران :
- چیت (= پارچهٔ پنبهای و نقش داری که بیشتر مزین به نقش گلهای کوچک و بزرگ بود)
- چلوار (= پارچهٔ پنبهای سفید و آهار دار و بسیار پر مصرفی که از آن پیراهن و زیرجامه و ملحفه و روبالشی تهیه میکردند)
- کرباس (= کرباس یا کرپاس، پارچهٔ پنبهای سفید و درشت بافت که غالباً زنان و مردان روستایی از آن جامه میساختند و برای کفن نیز به کار میرفت)
- متقال (= پارچهٔ پنبهای سفید شبیه به کرباس اما از آن لطیف تر) *کتان (= پارچهای که از الیاف ساقهٔ کتان ساخته میشود. کتان گیاه علفی یکسالهای است دارای برگهای سبز مات و ساقهٔ متشکل از الیاف نرم و بلند. از این الیاف نخ کتانی هم به دست میآورند)
- مخمل (= پارچهای نخی یا ابریشمی که یک روی آن صاف و روی دیگر دارای پرزهای لطیف و نزدیک به هم و به یک سو خوابیدهاست)
- حریر (= پارچهٔ ابریشمی نازک) وال، تور، فاستونی
- ململ (= نوعی پارچهٔ نخی لطیف و نازک و سفید)
- ماهوت (= پارچهای ضخیم تمام پشم، نرم، کمی براق، با سطح پرز دار)
- کریشه (پارچهٔ سبک نخی دارای گلهای برجسته)
- کلوکه (= پارچهٔ نخی که بیشتر برای چادر مشکی بکار میرفت)
- کرپدوشین (= یا کربدوشین پارچهای از خانوادهٔ کرپ که از ابریشم خام بافته میشد)
- آغبانو (= پارچهای نازک و پنبهای که بیشتر برای چارقد و چادر به مصرف میرسید)
- گاواردین (= نوعی پارچهٔ معتبر و مرغوب انگلیسی که بیشتر به مصرف کت و شلوار مردانه میرسد)
- دبیت (= پارچهای نخی که بیشتر آستر لباس و رویهٔ لحاف میشد و نوع علی اکبری آن از همه مرغوب تر بود.حاج علی اکبر شخصی بود که دبیت را به کارخانههای دبیت بافی لندن سفارش میداد)
- مخملهای کاشان
- زربفتهای یزد (= زربفتهایی که به دست زنان زردشتی یزد بافته میشد) *بورسا (= بروسا یکی از بنادر معروف ترکیهاست که محصولات ابریشمی آن شهرت جهانی داشت)
- شالهای کشمیر (= این شالها را به تقلید از شالهای کشمیر با پشم شتر در کرمان میبافتند)
- پارچههای زری دوزی شدهٔ اصفهان
- قدک نخی قزوین
- عبای لار.
- شیرشکری